Notre-Dame Paris là một kiệt tác về kiến trúc cổ ngay ở trung tâm Paris và cũng nằm trong tim của người dân Paris. Nhà thờ Notre-Dame Paris đã biến thành một huyền thoại sống mà người ta không ngừng khám phá trở lại những khía cạnh mới qua những thời gian và không gian khác nhau. Đây là cội nguồn của biến đổi sự hứng khởi cho họa sĩ cũng như văn thi sĩ. Notre-Dame Paris là một hình thức vinh danh đức mẹ của chúa Jésus Christ. Nhà thờ xây lại trên dấu vết của một nhà thờ cũ nhỏ, được xây bởi vua Clovic để giữ lời nguyện với Đức mẹ khi đứa con trai tên là Childebert khỏi bệnh. 

Notre-Dame Paris đã tham gia vào nhiều thăng trầm cũng như biến động lịch sử của kinh đô ánh sáng. Trước tiên nơi đây là một cái đền gallo-romain (cấu trúc giữa Pháp cổ và La Mã) sau đó biến thành đền basilique chrétienne (đền công giáo) sau cùng biến thành một nhà thờ có lối cấu trúc theo kiểu la tinh. Ba lần thay đổi chưa yên, và lần thứ tư là Notre-Dame Paris ngày nay, do ông Maurice De Sully đứng trông nom với sự hợp tác hai kiến trúc sư Jean de Chelles và Pierre Montreuil. Bắt đầu xây cất năm 1163 chấm dứt năm 1300 ( công trình xây cất Notre-Dame Paris 137 năm ) Có chiều dài 130, chiều ngang 48 thước, chiều cao 35 thước, có thể chứa được 6500 người.

Notre-Dame Paris là nhà thờ lớn cuối cùng có những đường nét cũng như ý kiến cấu trúc mới so với thời đại đó. Chẳng hạn như những vòng cung đá tỏa ra nhìn xa xa như những giải lụa đẹp mắt, và để kéo dài tuổi thọ của nhà thờ, nước mưa hứng từ những máng xối, được chảy qua trong miệng các hình làm bằng tượng chung quanh, để phun nước ra xa chân tường ( khỏi bị hư hại nền móng dưới chân tường với thời gian ).

Phía mặt tiền nhà thờ có một cấu trúc thăng bằng và uy nghi. Ba cửa lớn không bằng nhau, cửa giữa cao nhất và rộng hơn hai cửa kia. Vào thời trung cổ người ta thường dùng sự mất cân đối này để giảm sự đơn điệu buồn tẻ của những mặt tiền lớn. Những cửa sắt lớn có những tượng nổi lên một nền vàng tượng trưng cho quyển thánh kinh bằng đá qua hình ảnh thánh tích. Sáu cánh cửa lớn được trang trí bằng những cốt sắt uốn nắn tuyệt đẹp và những hình tượng các thánh điêu khắc trên cạnh những vòm cong. Bên trong, ngay tại giữa thánh đường, hai hàng cột với vòm trần trên cao, tượng trưng cho lối kiến trúc Pháp vào thế kỷ 13 : đường nét thanh thóat nhưng táo bạo với những trạm trổ tinh vi. Để soi sáng phía trong nhà thờ người ta làm rộng những cửa sổ. Đỡ những tháp là những trụ đường kính lên đến 1, 6m . Những vụ tu bổ đòi hỏi rất nhiều công phu theo cách làm hồi xa xưa, và cây đàn orgue được cấu tạo bởi 7800 ống đồng, kích thước khác nhau , phát ra một thứ âm vang ngân xa trầm bổng, làm dịu lại lòng người .

Trên khung cửa lớn ở ngòai mặt tiền nhà thờ, có một hàng 28 bức tượng hiện thân của những vua Juda và của Do Thái. Năm 1793 nhóm cách mạng lâm thời lật đổ vương quyền, họ tưởng những tượng đá trên là biểu tượng của vua chúa Pháp, nên ra lịnh đem xuống chặt đầu trước sân nhà thờ, và đập phá một số tượng khác nữa. Sau đó được ông Viollet le Duc sửa chữa lại một số hư hại về kiến trúc cũng như một số tượng, và người ta không khỏi ngạc nhiên khi một số tượng bằng đồng có khuôn mặt na ná giống ông. Không lẽ đem những hình tượng có khuôn mặt giống ông nấu ra đúc lại, nên người ta vẫn để nguyên. Xét cho cùng thì chuyện này cũng vô thưởng vô phạt vì hình tượng đã đạt được những mỹ thuật cố hữu của nó. Sự trùng tu gặp rất nhiều thuận lợi nhờ sự thành công của cuốn tiểu thuyết tình cảm Notre-Dame de Paris của đại văn hào Victor Hugo. Cũng trước mặt tiền, phía trên cửa giữa nhà thờ, có một cửa sổ tròn bằng kính được ghép đủ màu sắc như một hào quang cho tượng Đực mẹ và chúa hài đồng, hai bên có hai thiên thần canh gác, có đường kính 10 thước và là cửa sổ lớn nhất mà người ta dám nghĩ và làm vào thời đó. Hai bên cửa sổ tròn bằng kính ở giữa là hai tháp: một tháp nhìn về hướng Bắc, một tháp nhìn về hướng Nam hai tháp này có chiều cao là 69 m. Tháp Bắc (bên trái) có 402 nất thang, muốn được leo lên 402 nất thang phải trả 6 euro 10 dưới 17 tuổi thì miễm phí. Tháp Nam (bên mặt) để một cái chuông lớn tên là Emmanuel cân nặng 13.000 ký và một cây để rung chuông nặng 500 ký .                                        

Vào thế kỷ mười bảy chuông cũ được đúc lại, khi đánh lên rất thanh thóat như tiếng nhạc tạo thành âm thanh của nót Fa#,  lý do, là khi nấu đúc lại, chuông mới có chất vàng và bạc trong đồng từ những vật trang sức của những người dân Paris đã tự nguyện đóng góp vì đức tin. Năm 1949 nhà thờ lập lại truyền thống cũ: hàng năm vào tháng Năm mỗi một nhà kim hòan tại Ba Lê sẽ gởi tặng nhà thờ một món quà quí giá về nghệ thuật .

 Ngay trước khi hòan thành Notre-Dame đã có những sự kiện lịch sử và chính trị xẩy ra nơi đây. Saint -Louis đã để lại đây một vương miện biểu tượng bằng gai vào năm 1239 . Vào năm 1302 ông Phillipe Lebel đã tổ chức long trọng làm lễ giới thiệu quốc hội của vương quốc. Vào năm 1431  Henry VI lên ngôi vua Pháp được làm lễ tại đây. Sau đó nhà thờ tổ chức những vụ tang lễ, hôn nhân cũng như ân xá. Thời xa xưa, đạo giáo có một uy thế rất lớn trong xã hội, nên bất cứ sự kiện gì quan trọng, đều phải có sự thông qua bằng một lễ lớn của nhà thờ, như một hình thức hợp thức hóa. Năm 1455 nhà thờ làm lễ phục hồi thánh chức cho nữ anh hùng dân tộc Jeanne  d’Arc và đức giáo hoàng Pie VII làm lễ lên ngôi cho Napoléon ngày 2-12-1804.

Từ lối kiến trúc thời trung cổ có nền văn minh đi trước lối kiến trúc hiện đại ngày nay, Paris hiến cho đời một kiệt tác mà thời gian và những biến cố lịch sữ không làm ảnh hưởng gì đến những kiến trúc đó. Cho đến bây giờ, kiến trúc đó vẫn tỏa sáng mà bất cứ ai, thuộc mọi tầng lớp khi ngắm nhìn cũng phải trầm trồ thán phục.